12 Mayıs 2004 tarihli “gizli” telgrafta Kemal Unakıtan’ın Boeing’e baskısı anlatıldı: “İsraillilerin Boeing’e tanıştırdığı Mehmet E. Erkan, şirketi Unakıtan’la buluşturdu. Unakıtan da Erkan’ı, ‘THY’nı iyi bilir’ diye Boeing’e tavsiye etti. Erkan’ı işe almayan Boeing baskıdan kaygılı.” 19 Ocak 2010 tarihli “kişiye özel” telgrafın konusu da yine Boeing pazarlığı: “Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım’a göre tıkanma noktası fiyat ama başka unsurlar da var. Türkiye, NASA’nın uzaya Türk astronot göndermesini istiyor. Sivil havacılık işbirliği konusunda ise muğlak beklentiler içinde…”
Bazen ikbâl göklerdedir
Airliner Wars… “Havayolları Savaşları” anlamına gelen bu İngilizce terim, ilk anda sanıldığı gibi, uluslararası hava yolu şirketlerinin daha çok yolcu taşımaya, daha çok güzergâhta hizmet vermeye ve son tahlilde daha çok para kazanmaya dönük rekabetini değil, sivil uçak üreticileri Airbus ile Boeing arasındaki kıyasıya yarışı anlatıyor. A380 mi daha güvenli, Boeing 747 mi?
A330-200 mü sipariş etsek, Boeing 767-300ER mi? Dünyanın bütün büyük havayolu şirketleri son on yılda, bu tür sorulara cevap aradılar; benzer kıyaslamalar yaptılar.
Yönetim ve üretim merkezi Fransa’nın Toulousse kenti yakınlarında olan Airbus, Avrupa Havacılık ve Uzay Kurumu’nun (EADS) bir alt kuruluşu ve özellikle Almanya ile Fransa’nın devlet desteğiyle, bugün dünyada kullanılan sivil taşımacılık jetlerinin yarısını üretiyor. Boeing ise, 1916 yılında Seattle şehrinde kurulmuş eski bir Amerikan şirketi ama 1997’de McDonnell Douglas’la da birleşmesi sonrasında, bugün artık Chicago merkezli, çokuluslu ve hem sivil hem askerî nitelikli bir uzay ve havacılık devi olarak faaliyet gösteriyor. Amerikan devletiyle organik bir ilişkisi olmayan Boeing, ABD’nin en büyük ihracatçı şirketi olma özelliğini koruyor.
Sivil havacılık sektöründe gerek ürünlerin, yani uçakların yüksek fiyatlı olması, gerekse güvenliğin, dolayısıyla da teknoloji ve bakım hizmetlerinin birinci derecede önem taşıması nedeniyle, bir Boeing ya da Airbus satışı hiçbir zaman sadece bir Boeing ya da Airbus satışı olarak gerçekleşmiyor. Devletler kulis yapıyor; fiyat pazarlıkları uzun sürüyor; satışlarda yalnız uçaklar değil, birçok yan hizmet, teknik destek vaadi, ticari imtiyaz vs. de el değiştirebiliyor.
Bugün “WikiLeaks Türkiye Belgeleri”nde sunduğumuz iki Boeing kriptosu da, satırlarında —ve satır aralarında— işte bütün bunları ve daha fazlasını anlatıyor.
Bu adamı işe alın, işinize yarayacaktır
12Mayıs 2004 tarihinde ABD’nin Ankara Büyükelçiliği Başmüsteşarı Robert Deutsch’un kaleme aldığı “GİZLİ” ibareli telgrafın başlığı “Boeing Türk Piyasasında Baskı Hissediyor.” Büyükelçi Eric Edelman’ın onayıyla Washington’a gönderilen telgraf, daha önce Türkiye’de sansürlenmiş haliyle haberleştirilmişti. Telgrafın sansürsüz tam metni şöyle:
(1) ÖZET:
Boeing temsilcileri, AK Parti kabinesinden üst düzey bir yetkilinin, bir tanıdığının Boeing’in Türkiye temsilcisi olarak işe alınması için şirkete baskı yapma girişimlerinden endişelenmeyi sürdürüyor. Boeing, hâlihazırda, Türk Hava Yolları’nın (THY) filosunu genişletmek için 19 adet dar ve geniş gövdeli uçağın potansiyel satışı için EADS-Airbus ile yarışıyor. 19 uçağın alımına ve sekiz B737-400 uçağı için lease opsiyonlarının (kira sürelerinin) uzatılmasına ek olarak, THY, gelecekteki talebi karşılayabilmek için 35 ilâve uçağa ihtiyaç duyacağını öngörüyor.
(2) Bu hafta içinde, Boeing temsilcileri, Türk piyasasında Boeing’i kaygılandıran meseleleri konuşmak için Büyükelçilik yetkilileriyle buluştular. Boeing, AK Parti kabinesinden üst düzey bir yetkilinin, bir tanıdığını Boeing’in Türkiye temsilcisi olarak işe aldırmak için Boeing’e baskı yapma girişimlerinden endişe duyuyor. Türkiye’nin en büyük hava taşımacısı olan, devlete ait THY, filosunu genişletmek için 19 uçak alımıyla ilgileniyor. THY, filosunu genişletmenin yanı sıra, aynı zamanda, sekiz Boeing 737-400 uçağı üzerinde 2006’da biten kira süresini de uzatmaya bakıyor. THY, gelecekteki uçuş talebini karşılamak üzere 35 ilave uçağa ihtiyacı olacağını tahmin ediyor. 2.9 milyar dolardan fazla bir değeri olan bu proje (ABD ihracat kalemlerinin yaklaşık yüzde 85’ine karşılık geliyor), Türkiye’nin son yıllardaki en büyük projelerinden biri. Alman Şansölyesi ve Fransız Cumhurbaşkanı, Başbakan Erdoğan’la yaptıkları görüşmelerde THY’nın yaklaşan alımları konusunu, Airbus lehine konuşarak gündeme getirdiler.
(3) Boeing’de irtibatta olduğumuz kişilere göre, İsrail vatandaşı ve El Al’ın (İsrail Hava Yolları) eski genel müdürlerinden olan Rafi Harlev, 2004 martında Boeing’e geldi ve ERKAN Şirketler Grubu’nun Yönetim Kurulu Başkanı olan Türk işadamı Mehmet Emin Erkan ile ExaGlobal Ortaklık’ın Yönetici Ortağı olan Ramiz Aydaşgil adındaki İsrailli bir işadamını onlara tanıştırdı.
Bay Erkan, Boeing’e, Türk Maliye Bakanı’nın (Kemal Unakıtan kastediliyor) THY alımlarını konuşmak üzere Boeing’le görüşmek istediğini söyledi ve Maliye Bakanı ile bu buluşmayı ayarlamayı teklif etti.
