ABD’ye ait MQ-9 Reaper tipi insansız hava aracının Karadeniz’de düşmesinin ardından, enkaza ulaşma yarışı başladı. ABD’liler, Montrö’yü aşmak için kurtarma ekipmanlarıyla donatılmış bir ticari gemi göndermeyi tartışıyor.
ABD’nin 32 milyon dolarlık MQ-9 Reaper tipi insansız hava aracı (İHA), geçen günlerde Karadeniz’de keşif/gözetleme faaliyetleri yürüttüğü sırada düştü. ABD Savunma Bakanlığı (Pentagon), İHA’nın bir Rus savaş uçağının çarpması sonucu düştüğünü ileri sürerek, Su-27’nin İHA’ya yaklaşma görüntülerini yayınladı.
Rusya Savunma Bakanlığı ise söz konusu İHA’nın Ukrayna’daki operasyon nedeniyle uluslararası standartlara uygun olarak ilan edilen, “geçici durum alanı”nı ihlal ettiğini açıkladı. İHA’nın düştüğü sırada, önemli bir Rus deniz üssünü de barındıran Kırım’a, yalnızca 65 kilometre uzakta olduğu ortaya çıktı.
BİN 200 METRE DERİNLİKTE
Bölgede gerginliğin artmasına neden olan olayın ardından, ABD ile Rusya arasında enkaza ulaşma yarışı başladı. Genelkurmay Başkanı Orgeneral Mark Milley, enkazın suyun en az bin 200 metre derinliğinde bir noktada olduğunu, bu yüzden insansız hava aracını kurtarmanın zor olacağını söyledi.
Rus tarafının bölgeye birkaç gemi ve helikopterler gönderdiği örğrenilirken, CNN, Rusya’nın İHA’nın düştüğü noktaya ulaştığını duyurdu. Bunun üzerine ABD’li yetkililer, İHA denize düşmeden önce ulusal güvenlikle ilgili kritik verilerin silindiğini ve enkazda değerli bir parçanın bulunmadığını ileri sürdüler.
Fakat ABD’li yetkililerin açıklamaları, ülkede yeteri bulunmadı. ABD’li uzmanlar kritik veriler silinse bile Rusya’nın teknolojiye ulaşmasının engellenmesini istedi. Bu noktada Montrö Boğazlar Sözleşmesi nedeniyle Karadeniz’e girmenin güçlüğünden bahsedildi.
Rusya-Ukrayna savaşının başlamasının ardından Türkiye, Sözleşme’nin 19. maddesini devreye alarak savaşan ülkelere boğaz geçişini yasaklamış, NATO’nun Karadeniz’deki faaliyetlerini askıya almış ve kıyıdaş olmayan ülkelere de gemi göndermeme uyarısında bulunmuştu. Bu nedenle 1 yıldır hiçbir ABD gemisi Karadeniz’e giremezken, İHA’nın düşmesi yeniden Karadeniz’in yolu gözüktü.
AKAR KAPIYI KAPATMADI
Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar da önceki gün AK Parti TBMM Grup Toplantısı öncesinde gazetecilerin gelişmelerle ilgili sorularını yanıtladı. Akar, ABD’de enkazın alınması için Karadeniz’in ABD gemilerine açılmasına yönelik söylemlere ilişkin soruya, “Olayı yakından takip ediyoruz.
Çeşitli temaslarımız var, bunlar sürüyor. Bu konuyu hem kendi içimizde hem de muhatabımız ABD’lilerle de görüşmek suretiyle makul ve mantıklı bir şekilde çözme konusunda gayret gösteriyoruz. Bunun uhuletle suhuletle çözümünden yanayız.” yanıtını verdi.
“Gemilerin boğazlardan geçişine izin verilecek mi?” sorusu üzerine de Akar, “Dışişleri Bakanlığı ve Milli Savunma Bakanlığı yakın iletişim halinde Cumhurbaşkanlığı ile çalışmalarımızı sürdürüyoruz. Sonuçlarını önümüzdeki dönemde göreceğiz.” diye konuştu.
RUS MEDYASINI DİKKAT KESİLDİ
Bakan Akar’ın ABD’ye net şekilde boğazları kapatmayan sözleri, Rus medyasının da radarına takıldı. Ünlü havacılık sitesi Avia.Pro, “Türkiye, Karadeniz’de MQ-9 Reaper tipi insansız hava aracıyla yaşanan olaydan sonra, ABD birliklerinin İstanbul Boğazı’ndan geçmesine izin vermeye hazır.” diye yazdı.
Bakan Akar’ın sözlerini aktaran site, “Amerikan savaş gemilerinin Karadeniz sularında ortaya çıkması, açıkça ciddi bir tırmanışa yol açabilir. Çünkü büyük olasılıkla ABD’liler, bir yandan da Rusya’nın Ukrayna’nın kritik altyapısını vurmasını engellemeye çalışacaktır.” ifadelerini kullandı.
Korrespondent ve Ria gibi yayın organları da “Türkiye, ABD askerlerinin düşürülen insansız hava aracını geri almak için İstanbul Boğazı’ndan geçmesine izin verebilir.” yorumunda bulundu.
Bakan Akar’ın sözleri Yunan medyasında da konuşuldu. Pentapostagma gazetesi, “Tehlikeli hareketler! MQ-9 Reaper düşürüldükten sonra Türkler, boğazları Amerikalılara mı açıyor? Karşılığında ne isteyecekler?” diye sordu. Pentapostagma haberinde şu ifadelere yer verildi:
“Türk yetkililerin sözlerinden, İHA’nın düşürüldüğüne yönelik ABD bakış açısını tam olarak benimsedikleri görülüyor. Bir yandan da Amerikan insansız hava aracının enkazının Türk donanması tarafından kaldırılmasından bahsediliyor.
Türkler ya MQ-9 Reaper’ın enkazını çıkararak ABD’ye teslim edecek, ya da ABD gemilerinin boğazlardan geçmesine izin verecek. Amerikan savaş gemilerinin Karadeniz sularında ortaya çıkması ise Türkiye-Rusya arasındaki manzarayı değiştirerek, Türkiye-ABD ilişkilerinde çok ciddi bir yükselişe yol açabilir. Görüşmeler için ABD’de bulunan Kalın, her an Washington’un 40 adet F-16 Block-70 satma taahhüdünü duyurabilir.”
ABD TİCARİ GEMİ KULLANABİLİR
Amerika Birleşik Devletleri Deniz Kuvvetleri Enstitüsü (USNI) de Karadeniz’de düşen MQ-9 Reaper İHA’nın enkazına ulaşmanın yollarını tartıştı. USNI’nin haber sitesine konuşan uzmanlar, kurtarma çalışmaları için gönderilecek bir ticari geminin, Montrö kısıtlamalarına takılmayacağını belirtti. Haberde, şu ifadeler yer aldı:
“Türkiye hükümeti, Ukrayna’nın Rus kuvvetleri tarafından işgalinden kısa bir süre sonra, İstanbul ve Çanakkale boğazlarını, Karadeniz’e sınırı olsun ya da olmasın, herhangi bir ülkeden gelen savaş gemilerine kapattı. Bu durum, MQ-9 Reaper’ın enkazına ulaşmak için donanmaya ait bir kurtarma gemisinin Karadeniz’e girip giremeyeceği sorusunu gündeme getiriyor.
Campbell Üniversitesi Tarih, Ceza Yargısı ve Politika Bölümü Başkanı Sal Mercogliano, söz konusu kısıtlamaların, içinde kurtarma ekibi bulunan bir ticari gemi için geçerli olmayabileceğini belirtiyor. ‘Yapacaklarını tahmin ettiğim şey, bir gemi kiralayıp Karadeniz’e götürmek ya da Karadeniz’de bir gemi kiralamak.’ diyen Mercogliano, ‘Askeri olmadığı sürece herhangi bir sorun yok.’ diyor.
Bu noktada NATO üyesi Romanya’nın bir Karadeniz ülkesi hatırlanmalı. ABD donanması, geçmişte bölgede faaliyet gösterirken de Romanya’dan denizciler ve teçhizat almıştı.
Hudson Enstitüsü’nden analist Bryan Clark ise kurtarma açısından yasanın belirsiz olduğunu kaydediyor. Clark, eğer uluslararası sulardaysanız ve bir canlı operatör yoksa, ‘Bunun bir enkaz kaldırma çalışması olduğunu iddia edebilirsiniz.’ diyor.”
‘JET WASH’ ETKİSİYLE DÜŞMÜŞ OLABİLİR
Güvenlik uzmanları, Rus savaş uçağının ABD Hava Kuvvetlerine ait silahlı gözlem ve keşif insansız hava aracını (İHA) düşürdüğü anlara ilişkin olduğu iddia edilen görüntülerin, havacılıkta “jet wash” olarak tanımlanan yöntemi işaret ettiğini bildirdi.
ABD Savunma Bakanlığı (Pentagon), Rus savaş uçağının ABD Hava Kuvvetleri’ne ait gözlem ve keşif insansız hava aracını tehlikeli şekilde taciz ettiğini iddia ederek, bu anlara ilişkin görüntü yayınladı. Söz konusu görüntülerle ilgili AA muhabirinin sorularını yanıtlayan güvenlik ve havacılık uzmanları, uçakların arıza veya acil durumlarda daha kısa sürede iniş yapabilmek için yakıt boşaltma uygulamasına gidebileceğini aktardı.
Burada yapılan yakıt boşaltmayı, “düşmanca” ve “karşı tarafı aşağılamaya yönelik” bir hareket olarak nitelendiren uzmanlar, Rus uçak pilotunun, İHA’yı geçmesinin hemen ardından gazı sonuna kadar açıp “jet wash” etkisi yaratmış olabileceğini belirtti.
Uzmanlar, havacılıkta jet motorunun gerisinde ateşlemeyle oluşan hava akımını ifade eden “jet wash” yönteminin İHA gibi hafif hava araçlarını düşürmek için kullanılabileceğine işaret etti.
Güvenlik uzmanları ayrıca Rus uçağının İHA’ya yönelik ilk dalış hareketinin de bir hava akımı oluşturduğu ve insansız hava aracının dengesi ve uçuş güvenliğini etkilediğini kaydetti.
