spot_img
spot_imgspot_img
7.6 C
İstanbul
Salı, 19 Mart 2024

Havacılıkta Rekabet, Deregülasyon ve Slot

Seçtiklerimiz

Uluslararası hava tasıma pazarındaki artan rekabet Küreselleşme, özelleştirme, liberalleşme, deregülasyon ve açık gökler anlaşmaları hava tasıma sektörünü yeni bir dönemin içine girmeye zorlamıştır ve bunun sonucunda hava taşımacılığında rekabet artmış ve artan rekabet dünyayı tek bir küresel pazar haline getirmiştir.

Deregülasyon; belirli bir iş alanı ya da kesimde devlet kısıtlamalarının azaltılması ya da tamamen kaldırılması durumudur. Deregülasyonun mantığı daha az sayıdaki ve daha basit hukuki düzenlemelerin, daha verimli düzenlemeler olacağı; sektörlerde verimliliği de artıracağı, hizmet veya ürünün kalitesini artırırken fiyatını da düşüreceği tezinde yatar.

Türkiye’de, Türk özel havayolu şirketlerinin iç hat uçuşları Türk sivil havacılık mevzuatına göre yapılırken dış hat uçuşları ikili hava ulaştırma anlaşmaları çerçevesinde ve ülkemizin üye olduğu Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü’nün (ICAO) düzenlemelerine ve tavsiye kararlarına göre yapılmaktadır. Tarifeli dış hat yolcu ve yük taşımacılığı pazarında yer alabilmek için, Türkiye tarafından imzalanan ikili ve çok taraflı anlaşmalar belirleyici iken, dış hat tarifesiz seferler için ise ilgili taşıyıcıların iki ülkenin sivil havacılık otoritelerinin onayını alması gerekmektedir.

Türkiye’de 20 Mayıs 1933 yılında 2186 sayılı kanunla Milli Savunma Bakanlığına bağlı olarak sivil havayolları kurmak ve taşımacılık yapmak amacıyla Hava Yolları Devlet İşletme İdaresi kurulmuştur. 1944 yılında uçak sayısı 28’e ulaşan İdare, 21 Mayıs 1958 tarih ve 6623 sayılı Yasa ile Türk Hava Yolları’na (THY) dönüştürülmüştür. Türkiye’nin ilk özel havayolu ise 1977 yılında kurulan Bursa Hava Yolları’dır. İstanbul-Bursa hattında tarifesiz sefer yapan şirket 1980 yılında yeterli devlet desteğini de bulamamasının sonucunda kapanmıştır.

Akabinde Türk Havacılık sektörünün uluslararası rekabet gücünü ve yurtdışı Pazar payını artırma atağı 2008 yılında Türk Hava Yollarının (THY) Star Alliance üyeliği ile hızlanmıştır. Fakat yurtiçi Pazar payını da korumak adına yeni bir iş modelini Anadolujet’i aynı yıl içinde 23 Nisan 2008 yılında hayata geçirmiştir ve bu yeni iş modeli slot dağılımındaki problemleri de beraberinde getirmiştir. THY’nin rekabet baskısından korunması temelinde yürütülen devlet havacılık politikası nedeniyle özel havayolu şirketlerinin önüne getirilen hukuki engeller maalesef bir türlü çözüme kavuşturulamamıştır.

Özel havayolu işletmelerinin iç hatlarda faaliyet gösterebilmeleri, aşağıdaki Sartların yerine getirilmesine bağlanmıştır:

Özel sektör hava tasıma işletmelerine,

  • THY AO’nın hiç sefer yapmadığı iç hatlarda,
  • Sefer yaptığı hatlarda, seferin olmadığı günlerde,
  • Seferin olduğu günlerde ise THY AO’nın talep karsısında yetersiz kaldığı durumlarda müsaade edilmesi,

Bu karar, özel havayolu işletmelerinin ülke içinde havayolu taşımacılığı sektörüne girmelerini zorlaştırmış, THY ile özel havayolu işletmeleri arasında doğacak rekabeti THY lehine engellemiş ve THY’nin hâkim durumunu kuvvetlendirmiştir.

Slot tahsisi görevinin bağımsız ve tarafsız koordinatörler tarafından yerine getirilmesi zorunluluğu, tüm rekabet otoritelerince kabul gören ve vurgulanan önemli bir gerçekliktir. Avrupa’daki ülke uygulamalarına bakıldığında slot koordinasyonunun genellikle tamamen bağımsız kurumlar ya da birlikler tarafından geçekleştirildiği görülmektedir.

Slot; hava trafiğinin yoğun olduğu havaalanlarındaki trafiği, günün her saatine ve haftanın her gününe mümkün olduğu kadar dengeli bir şekilde yayarak, havaalanının optimum kullanılmasını sağlamaktır. Bir diğer ifade ile uçaklara tahsis edilebilen iniş-kalkış saat dilimlerinde meydan imkânlarının kullanım hakkıdır.

Slot hava yolu taşıyıcıları için çok önemli bir rekabet unsurudur. Fakat hava yolu yolcularının tercih öncelikleri emniyet, hizmet kalitesi ve fiyat olarak belirlenmiştir. THY yolcularının ilk üç tercihini sırasıyla yerine getirirken, diğer yerli özel hava yollarımız rekabet unsurunu özellikle fiyata dayandırmaktadırlar. Rekabet olayını sadece slot olarak görmememiz gerekmektedir, haricinde slot rekabetin başladığı ilk duraktır diyebiliriz.

Günümüz uygulamasında slotlar, dünyadaki pek çok ülkede olduğu gibi IATA (International Air Transport Association/Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği) kriterlerine uygun olarak, “tarihsel haklar”, yani bir havayolunun bir önceki yılın aynı sezonunda almış olduğu slotun mevcut sezon için de o havayoluna ait kazanılmış hak olarak görülmesi esasına ve “kullan ya da kaybet” (use-it or lose-it), yani mevcut sezonda sahip olduğu slotların büyük bir kısmını kullanmaması halinde tarihsel hakkını kaybetmesi esasına dayalı olarak tahsis edilmektedir. Ayrıca havayolları, dünyanın farklı ülkelerinden birçok havayolu şirketinin katıldığı IATA Tarife Konferanslarında slot tahsisi konusunda dünyadaki diğer havayolları ile karşılıklı görüşme ve uzlaşma imkânı bulmaktadır.

Hava taşımacılığının liberalleşmesi yönünde ilk adım 1983 yılında çıkarılan 292030 sayılı Sivil Havacılık Kanunu ile atılmıştır. Bu kanun ile özel sektöre sivil havacılık faaliyetlerinde bulunma hakkı tanınarak sektör bir bakıma liberalleşmiştir. Bunun sonucunda 1980’li yılların sonlarına doğru yeni havayolu işletmeleri kurularak pazara girmiştir.

Ayrıca Tek havacılık pazarının yaratılması (Pazarın Liberallesmesi): Amerika Birlesik Devletleri’ndeki hava taşımacılığına yönelik deregülasyondan etkilenen Avrupa Birliği, topluluk içinde tek bir hava taşımacılığı pazarı yaratabilmek ve hava taşımacılığı sektöründe daha liberal bir uygulamayı geliştirebilmek için 1987 yılında harekete geçmiştir.

Rekabet kurallarının hava taşımacılığında etkili olarak uygulanması tek basına bir amaç değildir. Rekabet hukuku kuralları özellikle liberalleşme sürecini desteklemek için kullanılmıştır. Rekabet kurallarının uygulanması ile liberalleşmenin ilerlemesine engel şirket davranışları önlenmiştir. Pazarda faaliyette bulunanların fiyat anlaşmaları yapmalarına izin verilmemiş; anlaşma yoluyla, pazara yeni girenlerin havaalanı ya da bilgisayar rezervasyon sistemi gibi altyapı hizmetlerinin dışında bırakılması gibi uygulamalarla pazara yeni girişlerin önlenmesi engellenmiştir. Böylece havayolu işletmelerinin serbestçe rekabet edebilmeleri sağlanmıştır.

AB’de havayollarının fiyat tarifelerini serbestçe belirleyebilmeleri olanağı getirilmiş ve ücretlerin ilgili ülke otoritelerine onaylatılması zorunluluğu kaldırılmıştır. AB otoriteleri sadece aşırı yüksek ya da düşük buldukları tarifelere müdahale edebileceklerdir. Türkiye Sivil Havacılığında ise kanun özel sektörün pazara girmesine olanak tanırken, izleyen yıllarda iç hatlar tarifeli seferlerine bazı düzenlemeler getirilmiştir. Örneğin, havayolu işletmelerinin hangi şehir çifti pazarlarına girebilecekleri, hangilerine giremeyecekleri Ulaştırma Bakanlığının değerlendirmesine tabi tutulmuştur.

AB’de slotlar genel olarak IATA’nın koyduğu kurallar çerçevesinde, şeffaflık, tarafsızlık, esneklik ve güvenilirlik ilkeleri doğrultusunda düzenlenmektedir. İlgili tüzüklerde AB’de Havaalanlarındaki slot tahsisi görevini, bağımsız ve tarafsız koordinatörlerin yapması gerektiği belirtilmektedir.

Türkiye’de 1992 yılında; AB üyesi birçok ülkede de uygulandığı gibi SLOT Koordinatörlüğü Merkezi oluşturulmuş ve slot koordinasyonu yetkisi Türk Hava Yolları Anonim Ortaklıgı’na (THY) verilmiştir. Fakat 2005 yılında Türk Hava Yolları ve Atlasjet arasında slot tahsisi nedeniyle sorun yaşanmıştır. Yaşanan bu tartışmalar THY bünyesindeki Slot Koordinasyon Merkezi’nin Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü bünyesine alınmasına yol açmıştır. Yine PEGASUS Havayolları Genel Müdürü Sertaç Haybat, 2008 yılında Atatürk Havalimanı’ndan seferler düzenlemek için slot talebinde bulunduklarını ancak bu talebe olumlu yanıt alamadıklarını belirterek, “Demek ki THY’nin büyümesini beklediler ve o bize vermedikleri slotları THY için yastık altında sakladılar” dedi. Ve Pegasus Havayolları olarak Rekabet Kurulu’na şikâyette bulundular. Ve Tarih 2010 ani bir kararla sivil havacılık genel müdürlüğü (SHGM) başkanlığındaki slot koordinasyon merkezi, devlet hava meydanları (DHMİ) işletmesine devredildi ve bu hamlenin ilerde ne tür tartışmaları da beraberinde getireceği müzdarip.

Tüm bu nedenlerle; pazara girişler ve etkin bir rekabet açısından son derece önemli olan slot koordinasyonunun DHMİ bünyesinde gerçekleştirildiği gerçeği ışığında bu tür bir yapı potansiyel olarak, havayolu sektöründe rekabetin sağlıklı bir şekilde tesisini olumsuz etkileyeceği için sektörde etkin rekabetin tesisi ve gelişimi açısından bağımsız ve yeterli idari ve teknik kapasitesi olan özerk bir sivil havacılık otoritesinin kurulması ve özellikle slot tahsisi konusunda tam bağımsızlığı ve adaleti sağlayacak tedbirlerin alınması yararlı olacaktır.

SONUÇ:

Sivil havacılık sektörü günümüzde büyüyen gelecekte de stratejik önemi artacak bir sektördür. Sektörün rekabet gücünün değerlendirilmesi ile sektörün avantaj ve dezavantajları belirlenerek rekabet gücünü artıracak öneriler geliştirilmiştir.

  • Dünya Sivil Havacılığı küreselleşme, özelleştirme, liberalleşme, deregülasyon ve açık gökler anlaşmaları ve artan rekabet dünyayı tek bir küresel pazar haline getirmiştir.
  • Türk havayolu şirketlerinin global pazarlarda yer alabilmesi için, iç pazarın rekabetçi bir yapıya kavuşturulması ve dünyadaki diğer havayolu işletmeleri ile yarışabilir ve işbirliği yapabilir pozisyonunda olması gerekmektedir.
  • Türkiye’de rekabet hukukunun sağlıklı olabilmesi için hava taşımacılığı sektöründe SLOT uygulanmasına yönelik hızlı ve özel düzenlemeler getirilmelidir.
  • Türkiye’de havayolu işletmeleri arasındaki rekabet sorunlarının en aza indirilmesi için, AB’dekine benzer düzenlemelerin yapılması gerekmektedir.
  • Liberalleşme çalışmalarının başarılı olabilmesi için bu süreç sırasında Avrupa Birligi’nde olduğu gibi rekabet hukukundan yararlanılmalı ve AB’nin bu konudaki deneyimlerinden istifade edilmelidir.
  • Türkiye’de yurtiçi pazarı bir zemine oturtulmalı, yeni özel havayolu kuracak girişimlere destek ve teşvik verilmeli akabinde özel hava yolu işletmelerinin önündeki engeller aşılmalıdır.

İlgili Makaleler

- Corendon -spot_img

Son Dakika