Küresel Hava Yolu Şirketlerine 2025’te 11 Milyar Dolarlık Tedarik Zinciri Faturası
Cenevre, 14 Ekim 2025 — Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği (IATA) ile danışmanlık firması Oliver Wyman’ın ortak hazırladığı “Ticari Uçak Tedarik Zincirini Canlandırmak” başlıklı rapora göre, bu yıl küresel hava yolu şirketleri tedarik zinciri darboğazları nedeniyle yaklaşık 11,3 milyar dolar ek maliyetle karşı karşıya kalacak.
Maliyetlerin Dağılımı
Rapor, tedarik zincirindeki aksaklıkların hava yolu şirketlerine yüklediği ek maliyetleri dört ana kalemde sınıflandırıyor:
- Yakıt giderleri (4,2 milyar dolar): Yeni uçak teslimatlarındaki gecikmeler nedeniyle daha eski, yakıt verimliliği düşük uçakların işletilmesi
- Ek bakım maliyetleri (3,1 milyar dolar): Uçakların daha sık ve kapsamlı bakıma ihtiyaç duyması
- Motor kiralaması (2,6 milyar dolar): Bakım kuyruklarında bekleyen motorlar yerine kiralık motor kullanımı
- Yedek parça stoklama maliyeti (1,4 milyar dolar): Gecikmeleri telafi etmek için daha yüksek stok bulundurma gereksinimi
Ayrıca IATA, bu yılki 120 milyar dolarlık bakım-onarım (MRO) harcamalarının 2030’a kadar 150 milyar dolara çıkabileceğini öngörüyor.
Sorunların Temel Nedenleri
Rapor, tedarik zinciri krizinin arkasında birkaç kritik yapısal sorun olduğunu vurguluyor:
- Uçak, motor ve yedek parça üretiminde işgücü, hammadde ve malzeme kıtlığı
- Savunma ve diğer sanayi dalları ile kaynak rekabeti
- Orijinal ekipman üreticilerinin (OEM) parça tesliminde yaşanan gecikmeler
- Tedarik zinciri görünürlüğünün düşük olması: şirketlerin gecikmelere karşı erken önlem almasını engelliyor
IATA Genel Direktörü Willie Walsh, teslimat programlarındaki belirsizliğin maliyetleri artırdığını ve havayollarının talebi karşılayabilme kapasitesini sınırladığını belirtiyor. Walsh ayrıca, yedek parça pazarında daha fazla rekabet yaratılması çağrısında bulunuyor.
Havacılık Sektörüne Yansımalar
- Operasyonel kısıtlar: Gecikmeler, taşıma kapasitelerini azaltıyor; bazı uçuşlar iptal ya da ertelenebiliyor.
- Filoların yaşı artıyor: Yeni uçak teslimatları aksadıkça şirketler daha eski uçakları hizmette tutmak zorunda kalıyor.
- Karbon azaltım hedefleri etkileniyor: Modernizasyon geciktiği için emisyon azaltma planları geride kalabilir.
- Tesis ve bakım darboğazları: Özellikle motor bakım kuyrukları, kiralama baskısını yükseltiyor.
- Tedarikçi kar marjlarının yükseklik tartışması: Hava yolu şirketleri, tedarikçilerin kâr marjı ve fiyatlandırma pratiğini eleştiriyor.
Benzer Sorunlar ve Tepkiler
Raporun yayınlandığı günlerde kamuoyuna yansıyan bazı gelişmeler arasında:
- Yeşil jet yakıt fiyatı eleştirisi: IATA, Avrupa Birliği’nin sürdürülebilir yakıt (SAF) zorunluluğu bağlamında satıcıların “uyum maliyeti” ek ücretleriyle fiyatları şişirdiğini ve bu durumun “fiyat sömürüsü” niteliği taşıdığını belirtiyor.
- Teslimat gecikmelerine yönelik şikayetler: Flyadeal CEO’su, Airbus’ın dar gövdeli uçak teslimatlarında yaşanan gecikmelere sert eleştiriler getirdi.
Olası Çözüm Yolları
Rapor, sektörde kalıcı iyileşmeler için bazı öneriler sunuyor:
- Aftermarket piyasasının açılması, bağımsız bakım operatörlerine daha fazla erişim sağlanması
- Tedarik zinciri süreçlerine ilişkin daha iyi şeffaflık ve veri paylaşımı
- Büyük veri, sensör sistemleri, yapay zeka destekli bakım-tahmin uygulamaları
- Havayolu şirketleri arasındaki parça paylaşımı, stok havuzları ve ortak bakım tesisleri
- OEM’lerin kapasite artırımı, esnek üretim sistemleri
